Schootlieren, zwaardlieren, vallieren en ankerlieren

In dit blogitem leggen we uit wat een lier precies inhoudt en hoe het werkt. Daarnaast gaan we dieper in op de lieren die we aan boord gebruiken; schootlieren, zwaardlieren, vallieren en ankerlieren. Verder vertellen we hoe je gemakkelijk een onderhoudsbeurt uitvoert.   

Wat is een lier en hoe werkt het?

Een lier is een werktuig waarmee grote krachten op lijnen, zoals schoten en vallen, en kettingen kan worden uitgeoefend. Een lier bestaat meestal uit een trommel, waar de lijn omheen gelegd wordt en een overbrenging en aandrijving.   

Binnenin de lieren bevinden zich tandwielen die de kracht die nodig is verdelen over meer meters. Dankzij deze “vertraging” kun je langzamer werken en is er minder mankracht nodig. Een vertraging van 3:1 betekent bijvoorbeeld dat je drie volledige slagen moet maken om de trommel één keer rond te krijgen. Om te vertragen kun je meer lijn en meer blokken inzetten.

De meeste lieren kunnen twee kanten op draaien, zo heb je de keus tussen een grote of een kleine vertraging. Dubbelwerkende lieren geven je de mogelijkheid om het lichte werk vlot te doen en het zware werk langzaam.

Lieren zijn verkrijgbaar in diverse uitvoeringen en afmetingen. Kies de lier niet te klein. Bij te kleine lieren is de kans groter dat de lijn vastloopt en de lijnen slijten sneller.

Lieren verlichten ons werk aan boord

Lieren vergroten de kracht die je op een lijn kunt uitoefenen. Er worden diverse lieren toegepast in de scheepvaart. Zo kun je met behulp van schootlieren de stand van het zeil ten opzichte van de boot regelen. Vallieren vergemakkelijken het hijsen van het zeil en met zwaardlieren kun je met grote snelheid het zwaard laten vallen. Een ankerlier is speciaal ontworpen voor het ophijsen van het anker en de ketting, zonder dat je hier al te veel kracht voor nodig hebt.

Soorten aandrijvingen

Een lier is uitgevoerd met een handmatige, elektrische of een hydraulische aandrijving. Een hydraulische of elektrische bootlier neemt je al het werk uit handen. Je kunt van je handbediende lieren redelijk eenvoudig elektrische lieren maken. Je hebt hiervoor nodig: 

• Powerdrivekit, die voor de overbrenging tussen lier en motor zorgt
• Motor/gearbox; de elektrische aandrijving van de lier
• Relais
• Zekering
• Schakelaar bediening

Schootlieren

Met behulp van een schootlier kun je de schoot (lijn waarmee je het zeil van een zeilboot in de wind richt) doorzetten tot de juiste stand en beleggen. Hieronder beschrijven we kort de kenmerken van een schootlier en geven we enkele tips met betrekking tot het gebruik:

• De trommel van een schootlier kan maar één kant op draaien.
• Een schootlier heeft geen rem.
• Voor voldoende weerstand moet de lijn twee of drie keer om de trommel liggen. Let wel op dat je de lijn netjes om de trommel legt. Houd de onderste lijn altijd onderop om te voorkomen dat deze ‘beknijpt’.
• De lijn dient enigszins van onderen (onder een hoek van 2 – 10 graden) naar de trommel te lopen
• Leg de lijn in de draairichting (meestal met de klok mee) om de trommel.
• Maak pas gebruik van de lierhendel als het handwerk te zwaar wordt.

Self-tailing schootlier of standaard schootlier

Bij een standaard schootlier houd je met één hand de lijn om de lier en met de andere hand draai je de hendel. Self-tailing schootlieren zijn voorzien van twee schrijven waartussen de lijn vastgeklemd kan worden; je werkt dus minder met de lijn in je handen.

Zwaardlieren

Met een zwaardlier en een lierhendel kun je het zwaard opdraaien. Enkele kenmerken en tips zijn:

• De rem zorgt ervoor dat de trommel maar één kant op kan draaien.
• De rem blokkeert de trommel in één keer.
• Als je de rem loskoppelt, valt het zwaard in topsnelheid naar beneden.
• Wil je de snelheid van de val afremmen? Laat het zwaard dan wat later in de overstagmanoeuvre vallen.
• De trommel draait door het vallende zwaard gelijk op topsnelheid, haal dus altijd de hendel eruit.

Vallieren

Vallieren zijn speciale bootlieren om een zeil mee op te hijsen. Hieronder volgen een aantal kenmerken en adviezen:

• Een vallier heeft een rem die voorkomt dat de trommel terugdraait.
• Bedien de rem de laatste halve slag met de pin om het val te laten vieren.
• Als je het val laat vieren, draait de lierhendel mee. Haal deze dus altijd uit de lier.

Ankerlieren

Een ankerlier is een werktuig waarmee je moeiteloos het anker en de ketting kan laten vallen en ophijsen. Er zijn diverse soorten ankerlieren verkrijgbaar. Welk type voor jou het meest geschikt is, is afhankelijk van het soort boot en de ankergerei. Onderstaande tips maken het gemakkelijker om een juiste keuze te maken:

• Bereken de werk capaciteit van de ankerlier: gewicht anker + gewicht ankerketting + gewicht ankerlijn.
• De diepte van de ankerbak bepaalt welk soort ankerlier het meest praktisch is; een verticale ankerlier of een horizontale ankerlier. Een verticale ankerlier vereist meer ruimte in de ankerbak.
• Als je veel vaart op diepe plekken en als het anker aan de zware kant is, dan biedt een elektrische ankerlier uitkomst.
• De meeste watersporters kiezen voor een groot ankerlier om rekening te houden met de kracht die ontstaat door de wind of een ruwe zee. 

Hoeveel kracht zet je met een lier?

Hoeveel kracht je met een bootlier kan zetten is afhankelijk van de krachtverhouding (powerratio) van de lier en de lengte van de lierhendel. Hoe hoger de ratio, hoe langzamer de lier en des te minder spierkracht je nodig hebt. Voor de lierhendel geldt: hoe langer de hendel, hoe meer kracht je kunt uitoefenen.

Bij benadering kun je de kracht die je met een lier kunt leveren berekenen. In basis is de berekening als volgt:

Lengte hendel (cm) x krachtsverhouding lier

Echter is het rendement lager dan 100% door wrijvingsverliezen, het getal valt ongeveer 20% lager uit. De juiste berekening is:

Lengte hendel (cm) x krachtsverhouding lier x 0,8

Onderhoud

Bootlieren kunnen een scheepsleven meegaan, mits ze goed en regelmatig worden onderhouden. Door de lieren incidenteel van binnen schoon te maken en te smeren voorkom je problemen als slijtage en verweerde zeilen. Wij raden aan om eens per jaar een onderhoudsbeurt uit te voeren. Volg onderstaand stappenplan:

• Scherm de bootlier af met een kartonnen doos. Mochten er onderdelen uit je handen glippen, vallen ze niet overboord.

• Verwijder de liertrommel door met een grote schroevendraaier de trommel een klein “duwtje” te geven.

• Verwijder de centrale as en de tandwielen.
• Verwijder de borgpallen. Pas op voor wegspringende veertjes.
• Maak alle onderdelen goed schoon met wasbenzine, terpentine  of ontvetter (hardnekkige verontreinigingen? Laat de producten weken).
• Spoel de onderdelen uit met water om ook de schoonmaakmiddelen te verwijderen.
• Vet alles in met lierenvet, met uitzondering van de veren en pallen. Smeer deze in met een beetje machineolie.

In onderstaande video’s wordt gedemonstreerd hoe je gemakkelijk een Lewmar lier en een Harken lier kunt onderhouden. 

Lier kopen?

Lier kopen van de beste kwaliteit? In onze webshop en watersportwinkel vind je diverse schootlieren en ankerlieren. Ook verkopen wij lierhendels en onderhoudsartikelen.

Voor vragen en advies kun je contact opnemen met onze klantenservice of langskomen in de megastore in Rotterdam.